Czym jest kooperatywa spożywcza?

Kooperatywa spożywcza jest autonomiczną społecznością solidarnie współpracujących ze sobą osób, która dąży do zaspokajania potrzeb związanych z dostępem do wysokiej jakości żywności i produktów wytwarzanych w sposób odpowiedzialny, zrównoważony i etyczny.
Promuje suwerenność żywnościową, krótkie łańcuchy dostaw oraz rolnictwo wspierające różnorodność ekosystemów i żywności.

Kooperatywa spożywcza jest inicjatywą dobra wspólnego, rozumianą jako zbiorowość osób oraz relacji społecznych i wynikających z nich możliwości partnerskiego działania i dzielenia się efektami pracy. Jej istnienie jest oparte na zaufaniu, samoorganizacji, współodpowiedzialności oraz wspólnej pracy, a także przekonaniu, że powszechny dostęp do lokalnej i dobrej żywności wysokiej jakości jest podstawowym prawem człowieka.

Wszystkie należące do kooperatywy osoby mają równe prawa i obowiązki, w tym równy dostęp do sprawowanych funkcji, a także równe prawa w zakresie podejmowania decyzji.
Kooperatywa spożywcza może zbierać składki oraz gromadzić wspólne fundusze.
Członkostwo w niej jest dobrowolne i nieograniczone żadnymi dyskryminującymi warunkami.

Każda osoba może założyć kooperatywę spożywczą i do niej należeć.

Działalność kooperatywy spożywczej opiera się na trosce o wspólne dobro lokalnych społeczności oraz ich naturalne i kulturowe środowiska, a nie dążeniu do maksymalizacji zysku.

Cele kooperatywy spożywczej realizowane są poprzez:

  1. Dystrybucję żywności i produktów,
  2. Społecznie sprawiedliwą i ekologicznie odpowiedzialną współpracę z osobami, które lokalnie
    wytwarzają żywność i produkty rzemieślnicze,
  3. Promowanie krótkich łańcuchów dostaw żywności,
  4. Prowadzenie działań edukacyjnych, w tym upowszechnianie wiedzy dotyczącej żywności i
    agroekologicznych metod jej wytwarzania, a także wartości i praktyk kooperatywnych,
  5. Organizowanie wydarzeń integracyjnych, współpracę z innymi podmiotami na rzecz suwerenności żywnościowej.

Kooperatywa spożywcza podejmuje działania zgodnie z wartościami Rochdale:

  • dobrowolność i otwarte członkostwo,
  • demokratyczne zarządzanie,
  • współtworzenie majątku kooperatywy,
  • autonomia i niezależność,
  • edukacja, szkolenia oraz informacja,
  • współpraca w ramach kooperatyw,
  • dbanie o otoczenie.

Modele działania kooperatyw spożywczych

Poszczególne kooperatywy działają na co dzień w różny sposób. W Polsce większość to nieformalne grupy, korzystające często z przestrzeni instytucji kultury, szkół, centrów aktywności lokalnych. Spotykają się raz w tygodniu lub dwa razy w miesiącu, a między spotkaniami składają zamówienia u rolników, lokalnych producentów. Zwykle za kontakt z każdym dostawcą odpowiada ktoś inny. Część kooperatyw zamawia tylko produkty mające certyfikat rolnictwa ekologicznego. Wiele decyduje się na certyfikat zaufania, czyli zamawianie produktów od rolnika czy przetwórcy, do których ma się zaufanie. Najczęściej każdy z członków kooperatywy musi przepracować na rzecz społeczności niewielką, stałą liczbę godzin miesięcznie.

Choć dla większości kooperatyw bardzo istotną wartością jest „lokalność”, różnią się one sposobem definiowania tego pojęcia. Niektóre zamawiają tylko produkty dostępne w obrębie województwa, w którym jest ich kooperatywa, inne ograniczają się do Polski. Są też takie, które do pojęcia lokalności podchodzą bardziej liberalnie – zamawiają np. niedostępne w Polsce cytrusy, ale decydują się zamawiać je od innych instytucji spółdzielczych w krajach ich pochodzenia. Różni je także definicja „zdrowej żywności” czy „żywności wartościowej”. Wiele kooperatyw nie sprzedaje mięsa, część nawet produktów odzwierzęcych. Przyjmują też różne kryteria doboru dostawców i dostępnych produktów. Kryteria, jakimi kierują się kooperatywy szukając dostawcy, pozwalają w pewnym wymiarze zrozumieć logikę stojącą za działaniem kooperatyw. Najważniejsze jest, by producent działał lokalnie, po drugie, by ograniczał do minimum środki ochrony roślin, po trzecie, by był znany osobiście przez kogoś z kooperatywy. Kluczowa więc jest lokalność, czyli zakorzenienie, zdrowie, kwestie środowiskowe oraz zaufanie innych członków społeczności kooperatyw.